Xã hội ngày càng phát triển, thế giới nghề nghiệp ngày càng phong phú và đa dạng. Với học sinh phổ thông, việc lựa chọn nghề nghiệp đã trở thành nhu cầu cấp thiết. Tuy nhiên, kiến thức và sự trải nghiệm của các em còn hạn chế, cho nên, ngoài sự hỗ trợ của nhà trường, thì gia đình cũng là một nguồn lực rất quan trọng và cần thiết trong việc giáo dục định hướng nghề nghiệp cho con em mình trong giai đoạn hiện nay.
1. Vai trò của gia đình trong định hướng nghề nghiệp
Gia đình là yếu tố rất quan trọng đối với sự phát triển về mọi mặt của học sinh, trong đó có cả vấn đề định hướng, lựa chọn nghề nghiệp của các em. Trong gia đình, cha mẹ là người luôn luôn gần gũi, hiểu rõ các em nhất nên cha mẹ có thể biết được hứng thú, năng lực, sở thích của các em ra sao. Cha mẹ là những người đi trước có nhiều kinh nghiệm thực tế, có sự hiểu biết về xã hội, nghề nghiệp trong xã hội hơn các em. Vì vậy, các em có sự ảnh hưởng và tin tưởng rất lớn từ cha mẹ trong việc lựa chọn nghề nghiệp cho bản thân. Hơn nữa trong điều kiện xã hội hiện nay, vấn đề việc làm sau khi ra trường hay học nghề của học sinh còn phụ thuộc rất nhiều vào các mối quan hệ và khả năng tài chính của gia đình. Điều đó càng khẳng định vai trò quan trọng của gia đình đối với việc lựa chọn nghề nghiệp của học sinh.
Trước hết, cha mẹ phải là những tấm gương về tinh thần tận tụy và có trách nhiệm với công việc trong cuộc sống hằng ngày. Họ có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành những phẩm chất nghề nghiệp cho con. Cha mẹ phải luôn cập nhật những kiến thức văn hóa nói chung và xu hướng phát triển nghề nghiệp nói riêng cũng như những tri thức về tâm lý lứa tuổi học sinh trung học phổ thông. Có như vậy mới có thể giáo dục hướng nghiệp cho con cái một cách có hiệu quả, phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội.
Thứ hai, gia đình phải là một tập thể đoàn kết, nhất trí về mục tiêu và phương pháp giáo dục hướng nghiệp cho con. Việc đánh giá những khả năng, mặt mạnh mặt yếu của từng thành viên gia đình để giáo dục định hướng cho con về phẩm chất, năng lực và sở trường. Trên cơ sở đó có điều kiện để phát huy vai trò của từng thành viên trong gia đình trong việc giúp con nhận ra khả năng của bản thân trong việc lựa chọn nghề trong tương lai.
Thứ ba, gia đình phải là người gần gũi, am hiểu sở thích và ước mơ về công việc trong tương lai của các em và cha mẹ phải luôn bên cạnh theo dõi, động viên và hỗ trợ cả về vật chất lẫn tinh thần, từng bước giúp cho các em thực hiện hoài bão của mình. Có thể nói, những tác động giáo dục từ gia đình sẽ có tác dụng hữu hiệu đối với học sinh trung học phổ thông.
Thứ tư, một khi các em học sinh có sự lựa chọn ngành nghề như ước muốn thì phụ huynh cũng cần phải giải thích cho các em hiểu và nắm vững tính chất của ngành nghề đó. Khi học xong có thể làm những công việc gì, làm ở đâu và công việc đó như thế nào? Để các em tự tưởng tượng ra công việc của mình chọn trong tương lai.
Thứ năm, trong quá trình giáo dục, định hướng nghề nghiệp, phụ huynh thường xuyên khích lệ tinh thần phấn đấu vươn lên trong học tập của các em. Bằng việc nêu điển hình những tấm gương từ thực tiễn trong cuộc sống thông qua sự chịu khó trong học tập để công việc tốt như hiện tại.
Thực tế trong hiện tại, còn có một bộ phận không nhỏ các bậc phụ huynh lại áp đặt con cái lựa chọn nghề nghiệp theo ý mình. Với suy nghĩ là cha mẹ phải có trách nhiệm với con cái từ việc chọn nghề đến lúc tìm việc làm mà hầu như không tính đến hứng thú, năng lực sở trường của các em. Điều này đã dẫn đến việc lựa chọn nghề sai lầm của học sinh, hình thành ở các em tính thụ động, ỷ lại vào cha mẹ. Và đây cũng là một trong số các nguyên nhân cơ bản dẫn đến hiện tượng không thành đạt trong nghề, chán nghề, bỏ nghề của các em sau này
2. Các giải pháp giúp cha mẹ thực hiện tốt vai trò định hướng nghề nghiệp
Để phát huy vai trò của gia đình trong giáo dục định hướng nghề nghiệp cho con em của mình, cha mẹ nên:
– Lắng nghe nguyện vọng và cùng con tìm hiểu sở thích, thế mạnh
Việc lắng nghe và trò chuyện với con rất quan trọng, có tác dụng nâng cao nhận thức về các mối quan hệ trong gia đình và bổn phận, trách nhiệm trong gia đình của con cái; bồi dưỡng tình cảm gia đình cho con, đồng thời khuyến khích, thúc đẩy con tích cực hành động trong việc góp phần xây dựng gia đình văn minh, hạnh phúc. Đây chính là cơ sở nhằm cung cấp cho học sinh những hiểu biết liên quan đến nghề nghiệp, thế giới nghề nghiệp, hệ thống trường đào tạo, tìm hiểu những nghề có thể phù hợp với năng lực của con cái.
Cha mẹ cần thường xuyên trao đổi, tâm tình trò chuyện với con, tận dụng mọi cơ hội có thể trao đổi, tiếp xúc, gần gũi con trong khi cùng làm việc nhà, sinh hoạt giải trí, đi chơi hoặc trong những tình huống thích hợp nhằm xây dựng quan hệ gắn bó, giúp con chủ động chia sẻ suy nghĩ của mình. Cha mẹ nên xuất phát từ những mong muốn, từ những tấm gương sáng và kỳ vọng của mình để hướng con cái đến những điều cần thiết phải rèn luyện và học tập ngay từ khi con khôn lớn. Đồng thời, cha mẹ còn phải biết khéo gợi mở để con cái bộc lộ những suy nghĩ, tình cảm, tâm tư nguyện vọng để có biện pháp điều chỉnh hợp lý. Để làm được điều đó, cha mẹ phải luôn lắng nghe, tôn trọng con và là những tấm gương sáng về mọi mặt, nói đi đôi với làm, tạo niềm tin vững chắc cho con.
– Hiểu rõ được năng lực, sở thích và năng khiếu của con
Một trong những yếu tố quan trọng trong quá trình định hướng nghề nghiệp cho con em là phụ huynh phải hiểu rõ được năng lực học tập của con em mình, dựa trên kết quả học tập cũng như các thành quả mà con có được. Nếu con học tốt, phụ huynh hoàn toàn có thể cho con chinh phục ước mơ đại học với ngành học mà con yêu thích. Còn nếu con em mình không có thành tích học tập cao nhưng lại có những năng khiếu, tài năng bẩm sinh hoặc sở thích đặc biệt nào đó thì bạn cũng có thể hướng cho con theo con đường đó bằng cách trau dồi khả năng ấy và chọn một nơi đào tạo nghề thích hợp.
Cha mẹ nên hiểu được khả năng học tập, thực hành và các thành quả con đạt được, từ đó nhận ra và tập trung phát triển các thế mạnh của con, các tài năng bẩm sinh cũng như những đam mê và sở thích từ sớm. Đây là con đường định hướng đúng đắn để con có thể thỏa thích theo đuổi sự nghiệp trong tâm thế tích cực và chủ động.
– Phối hợp với giáo viên chủ nhiệm, các giáo viên bộ môn
Giáo viên chủ nhiệm cũng có vai trò rất quan trọng trong việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh vì là người hầu như hằng ngày tiếp xúc với các em, biết được rõ khả năng, tính cách, hoàn cảnh của các em, dễ tâm sự với các em, qua đó thiết kế các hoạt động giáo dục hướng nghiệp. Vì vậy, các bậc phụ huynh nên chủ động kết hợp với giáo viên chủ nhiệm, các thầy cô giáo bộ môn để tăng cường các hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho con em mình, thống nhất với các thầy cô giáo về kế hoạch, nội dung giáo dục, cách học tập ở trường và ở nhà của con, thường xuyên trao đổi thông tin về kết quả học tập và rèn luyện, năng lực và chiều hướng phát triển của con để có biện pháp định hướng nghề nghiệp cho tương lai.
– Cho con cơ hội để trải nghiệm và tích lũy kinh nghiệm từ thực tế làm việc
Cha mẹ cần quan tâm, phối hợp với các lực lượng giáo dục khác như tập thể sư phạm nhà trường, đoàn thanh niên, khu phố, hàng xóm, bạn bè của con để nắm bắt, theo dõi những thay đổi về hành vi, thái độ, suy nghĩ của con trong từng thời điểm và có những biện pháp giúp đỡ con học tập, rèn luyện và tham gia các phong trào hoạt động xã hội ở địa phương, xác định ngành nghề phù hợp.
Để giúp con có được hướng đi vững chắc, cha mẹ cũng cần phải tạo điều kiện cho con được cọ xát với môi trường thực tế để tích lũy kinh nghiệm. Ngoài những kiến thức được học ở trường, lớp thì kinh nghiệm làm việc luôn là nhân tố thực tiễn nhất giúp các bạn có cái nhìn sâu hơn, khách quan hơn về nghề nghiệp.
– Tìm hiểu và phân tích tiềm năng phát triển của nghề, nhu cầu xã hội
Cha mẹ cần dành thời gian tìm hiểu và tham gia các cuộc hội thảo tư vấn nghề nghiệp của nhà trường, của các cơ sở đào tạo, doanh nghiệp để hiểu rõ hơn về yêu cầu, tính chất, đặc điểm và tính đặc thù của ngành nghề mà mình muốn định hướng cho con cái. Đây chính là không gian trực quan về môi trường nghề nghiệp để có thể định hướng chính xác đâu là ngành nghề phù hợp với sở thích và năng lực của con em mình. Những hiểu biết cặn kẽ cùng sự định hướng kịp thời sẽ tạo tiền đề quan trọng để các em xác định hướng đi đúng mà không bị loay hoay, lạc vào những mơ ước viển vông về ngành nghề sẽ học.
– Cha mẹ nên đóng vai trò là người tư vấn, giáo dục và đồng hành, không áp đặt
Hãy là người bạn đồng hành, đừng áp đặt con, giúp con khám phá và tìm hiểu bản thân, nên dành nhiều thời gian để hướng nghiệp cho con, tôn trọng nhận thức, lắng nghe và thấu hiểu quyết định của con. Cha mẹ là khuôn mẫu giúp con biết được giá trị của sức lao động, và thành quả mà các con đang được hưởng là từ đâu. Bằng cách kể cho con cái nghe câu chuyện về nghề nghiệp của mình, tại sao lại chọn và yêu thích cái nghề đó, cha mẹ sẽ giúp con hình dung cụ thể, rõ ràng hơn. Tất cả những điều đó sẽ trở thành bài học kinh nghiệm đáng giá nhất mà cha mẹ có thể mang đến cho con cái trong quá trình hình thành và định hướng nghề nghiệp cho bản thân học sinh.
Vì thế, thay vì áp đặt, hãy trở thành một người bạn của con em trong quá trình định hướng nghề nghiệp. Hãy để con tự mình đề ra hướng đi, lựa chọn và chịu trách nhiệm với tương lai của bản thân. Có như vậy thì con mới có được động lực để phấn đấu, đề ra những chiến lược, kế hoạch để đạt được mục tiêu của mình. Cha mẹ hãy ở bên con như một người bạn đồng hành, động viên và khích lệ để con trẻ có thêm động lực, và quyết định cuối cùng sẽ là của các con.
3. Kết luận
Gia đình có sức ảnh hưởng rất lớn đối với sự thành công trong tương lai của con cái. Do đó, các bậc phụ huynh nhận thức đúng đắn về vai trò của, trách nhiệm của mình trong công tác giáo dục, hướng nghiệp con em mình và việc tổ chức hướng nghiệp cho các em là một vấn đề cấp thiết, một nhiệm vụ không thể thiếu mà mỗi gia đình, mỗi bậc phụ huynh cần phải quan tâm trong giai đoạn hiện nay.
Nếu công tác giáo dục, định hướng nghề nghiệp cho học sinh được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả sẽ góp phần tích cực vào việc phân luồng học sinh tốt nghiệp các cấp, phân hóa học sinh có năng lực, phát hiện học sinh có năng khiếu…, từ đó góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài một cách thiết thực, theo đúng định hướng của chiến lược xây dựng kinh tế xã hội, chiến lược phát triển nhân lực từng giai đoạn chính trị cụ thể.
